โรคอ้วนและการสูบบุหรี่เป็นภัยร้ายแรงติดอันดับต้นๆ ของสาเหตุโรคร้ายและการเสียชีวิต และที่น่าห่วงก็คือ การสูบบุหรี่และกินเยอะ ทั้งสองอย่างนี้มันเป็นนิสัยที่เลิกยาก อะไรที่เป็นจุดเริ่มของการติดนิสัยที่ไม่ดี? การมีสติจะช่วยให้เราเลิกนิสัยไม่ดีได้ยังไง?
Judson Brewer นักจิตแพทย์ได้แนะนำวิธีง่ายๆ แต่เค้าพิสูจน์มาแล้วว่าได้ผล ช่วยให้เราเลิกนิสัยที่ไม่ดีได้ ด้วยการมีสติ
การมีสติ คือการสังเกตใจและอารมณ์ของเราในขณะนั้น เป็นวิธีที่ได้ผล ช่วยให้เลิกนิสัยที่ไม่ดีได้ มนุษย์เราเรียนรู้โดยการทำสิ่งเดิมเป็นรูปแบบซ้ำๆ ประกอบไปด้วย ชนวนเหตุที่เป็นจุดเริ่มต้น พฤติกรรมที่เราทำ และรางวัลที่เราได้รับ เราทำทั้ง 3 อย่างนี้จนกระทั่งติดเป็นนิสัย
การฝึกให้มีสติจะทำให้เราเกิด ความสงสัย ทำความเข้าใจความรู้สึกในขณะที่เรากำลังจะทำพฤติกรรมที่ไม่ดี การสงสัยจะทำให้เราหยุดทำพฤติกรรมนั้น ทำให้เราทำลายรูปแบบเดิมๆ ได้ และเราสามารถทำให้เกิดเป็นนิสัยใหม่ได้ นั่นคือ เรารู้ตัวว่ามันกำลังจะเกิด ทำความเข้าใจ ปล่อยวาง และทำแบบนี้ไปเรื่อยๆ
You can’t be curious and angry at the same time.—Seth Godin
ถ้าเรารู้ตัวว่าเรากำลังโกรธ ขอให้มีสติแล้วถามตัวเองว่าทำไมเราถึงโกรธ เราจะรู้ว่า ความสงสัยกับความโกรธ มันเกิดขึ้นพร้อมกันไม่ได้
การเรียนรู้แบบให้รางวัล
เมื่อเรามองเห็นอาหารที่น่ากิน สมองเราจะคิดถึงแคลอรี่ และความอยู่รอด หลังจากเรากินอาหาร อาหารรสชาติอร่อย โดยเฉพาะอาหารที่มีน้ำตาล ร่างกายเราจะสั่งให้สมองจำอาหารที่เราเพิ่งกินไป และสถานที่ที่เราพบอาหารนั้น
เห็นอาหาร กินอาหาร รู้สึกดี ทำจนติดเป็นนิสัย
นอกจากนั้นสมองเรายังเรียนรู้อีกว่า ถ้าเราได้กินอาหารอร่อยๆ มันจะทำให้เรารู้สึกดี ดังนั้นมื่อไหร่ที่เรารู้สึกไม่ดีหรือเครียด เราก็จะกินอาหารเพื่อทำให้รู้สึกดีขึ้น
เด็กเริ่มสูบบุหรี่ก็เพราะเห็นเด็กคนอื่นๆ หรือรุ่นพี่ที่สูบบุหรี่แล้วดูดี นอกจากนั้นยังพบว่าการสูบบุหรี่ช่วยทำให้หายเครียดได้ ดังนั้นเมื่อไหร่ก็ตามที่รู้สึกไม่ดีหรือเครียด ก็จะทำให้เรากินหรือสูบบุหรี่ และสุดท้าย ก็จะทำให้เกิดเป็นนิสัยที่ไม่ดี
การเลิกนิสัยที่ไม่ดีจึงดูเหมือนว่า เรากำลังต่อสู้กับกระบวนการเรียนรู้ที่วิวัฒนาการมายาวนาน
การมีสติ รู้ตัวอยู่เสมอ
การมีสติคือการเข้าถึงตัวตนในขณะนั้น สังเกตและทำความเข้าใจว่ามันเกิดอะไรขึ้นกับร่างกายและจิตใจของเรา
ใช้กระบวนการเรียนรู้เพื่อตรวจดูพฤติกรรมที่ไม่ดีของเรา การฝึกสติทำให้เราเกิดความสงสัย ทำความเข้าใจความรู้สึกขณะที่เรากำลังจะทำพฤติกรรมที่ไม่ดี
สมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ที่ทําหน้าที่ควบคุมการใช้เหตุผล จะทำให้เรารู้ว่าการสูบบุหรี่เป็นสิ่งที่ไม่ดี แต่มันยากที่เราจะใช้สมองส่วนนี้หาเหตุผลเพื่อเลิกนิสัยที่ไม่ดี เพราะเมื่อไหร่ที่เราเครียดสมองส่วนนี้ก็จะหยุดทำงาน และทำให้เรากลับไปทำตามนิสัยเดิม
แต่การมีสติจะช่วยให้เรานึกถึงสิ่งที่เรากำลังจะทำ ทำให้เราไม่ทำตามอารมณ์และระงับความอยากเอาไว้ได้ ไม่นานเราก็จะเปลี่ยนและชินกับพฤติกรรมใหม่นี้แทน
ความสงสัย ทำให้เรารู้สึกดี
ในตอนที่เกิดความอยากกินหรืออยากสูบบุหรี่ ถ้าเรามีสติและเกิดความสงสัย มันจะทำให้เรารู้สึกดี เราจะรู้ว่าความอยากมันก็เป็นอีกรูปแบบหนึ่งของสัญญาณในร่างกาย เราจะสังเกตได้รู้ว่าร่างกายเรามีความตึงเครียดเกิดขึ้น แล้วเราก็จะรู้ว่าสัญญาณเหล่านี้มันเกิดขึ้น และมันก็จะดับไป
การมีสติรับรู้ประสบการณ์เหล่านี้มันจะทำให้เราเปลี่ยนจากการตอบสนองด้วยรูปแบบเดิมๆ แทนที่จะใช้สมองส่วนที่คิดถึงความอยู่รอดหรือส่วนที่ตอบสนองต่ออารมณ์ ก็เปลี่ยนมาใช้สมองส่วนที่คิดและสงสัยแทน
วิทยาศาสตร์การเรียนรู้ทำให้เรารู้ว่าสมองส่วน Posterior Cingulate Cortex (PCC) จะทำงานเมื่อเราปล่อยใจไปกับความอยาก แต่มันจะไม่ทำงานหากเรามีสติ
สรุป
ตอนที่เราสงสัยหรืออยากรู้ มันจะทำให้เราหยุดทำสิ่งที่เราเคยชิน มันทำให้เรารอดูว่า มันจะมีอะไรเกิดขึ้นบ้าง การมีสติจะช่วยทำให้คนเลิกสูบบุหรี่ได้ดีกว่าวิธีอื่นๆ ถึง 2 เท่า สิ่งที่เราต้องทำก็เพียงแค่ เรารู้ตัวว่ามันกำลังจะเกิด ทำความเข้าใจ ปล่อยวาง และทำแบบนี้ไปเรื่อยๆ